Praktykowanie
muzyki jest sprawą w islamie nieustannie podlegającą dyskusji. Nie jest ona
kwestią związaną z wiarą ani też czymś, za co muzułmanin z powodu swojej
niewiedzy na jej temat, będzie obwiniany. Muzułmanom nie wolno innych wyznawców
islamu określać mianem ‘as-fasiq’ (arab. odstępca) ani też obrzucać się
przeciwstawnymi argumentami dotyczącymi powyższego tematu. Pewnikiem jest tu
stwierdzenie: ‘Odpieranie zarzutów jest zarezerwowane wyłącznie na tematy, w
których panuje zgodność poglądów, a tam gdzie występują różnice, może dochodzić
do wymiany różnych opinii’.
Dopóki
istnieją uczeni zezwalający na wykonywanie muzyki, nie powinno się tworzyć
rozłamów wśród muzułmańskiej ummy, spowodowanych sporną kwestią dotyczącą
muzyki, zwłaszcza, że nie ma jasno sprecyzowanego, religijnego tekstu, który by
jej kategorycznie zakazywał. Gdyby taki tekst istniał, wtedy różnice opinii w
tym temacie nie byłyby do zaakceptowania.
Używane
przez uczonych dowody zakazujące muzyki:
Ci,
którzy utrzymują, że muzyka jest haram (zabroniona) stanowią większość (arab. al-dżumhur).
Ich opinia opiera się na znaczeniach niektórych wersetów Koranu i sunny, które
rzekomo dotyczą muzyki. Teksty te zostały zinterpretowane przez grupę znawców
Koranu, jako te, które wskazują na zakaz używania instrumentów muzycznych, w
tym dętych.
Są
to następujące wersety:
„Pośród
ludzi jest i taki, który płaci za próżne opowieści i gorszące rozmowy, aby
sprowadzić ludzi z drogi Boga, bezwiednie, i wyśmiewa się z niej” (sura Lokman, 31:6)
„I
ci, którzy odwracają się od tego, co próżne i frywolne” (sura Wierni, 23:3)
„Zwódź
swoim głosem, kogo zdołasz spomiędzy nich, i uderzaj w nich swoją konnicą i
piechotą” (sura Podróż Nocna, 17:64)
Abu
Malik al-Anshari (niech Bóg będzie z niego zadowolony) zrelacjonował, że Prorok
(pokój z nim) rzekł:
„Wśród
mojej Ummy będą ludzie, którzy będą chcieli zezwolić na pozamałżeńskie stosunki
seksualne, noszenie jedwabiu (przez mężczyzn), picie alkoholu i używanie
instrumentów muzycznych” (Buchari)
Wielu
znakomitych uczonych spośród towarzyszy Proroka i tych, którzy nastąpili po
nich, utrzymuje, że instrumenty muzyczne po prostu produkują dźwięk: jeśli jest
on przyjemny, to jest dozwolony, a jeśli brzmi nieprzyzwoicie, to jest
zabroniony. Podobne zdanie mają na temat wyżej cytowanych wersetów – nie
zawierają one wyraźnego zakazu dotyczącego konkretnych instrumentów.
Interpretacja
hadisu Buchariego:
Hadis
ten nie zawiera całkowitego zakazu muzyki, a raczej zabrania jej w połączeniu z
grzesznymi czynami takimi jak cudzołóstwo, noszenie jedwabnych ubrań przez
mężczyzn czy picie alkoholu. Hadis ogólnie zabrania wszelkiej ekstrawagancji, a
nie muzyki samej w sobie. Zgodnie z interpretacją zasady, że „związek czegoś
z czymś nie jest dowodem na zakaz”, przyjęto, iż muzyka, mimo że wspomniana
tu wraz z cudzołóstwem, nie jest dowodem na jej całkowity zakaz.
Hadisy
zabraniające muzyki albo nie są autentyczne, albo odnoszą się do tego jej
rodzaju, która odrywa od wspominania Boga, albo zachęca do łamania zakazów i propaguje
lubieżność. Autentyczne hadisy nie zawierają wyraźnego zakazu. Mieszkańcy
Medyny polegali na tej zasadzie podczas określania dopuszczalności muzyki w
swoim życiu.
Towaszysze
Proroka, którzy trzymali się tego stanowiska to Abdullāh ibn ̓Umar, ̓Abdullāh ibn
Ja̓far, ̓Abdullāh ibn al-Zubair, Hassanibn Thabit, Mu̓awiyah oraz ̕Amr ibn al-‘As (niech Allah będzie z nich
zadowolony). Przeważało ono także wśród sukcesorów
takich jak Al-Qadi
Sharih, Sa̓id ibn al-Masyyib, ̓Atā ibn abū Rabah, al-Zuhri, al-Sha'bi oraz Sa̓d
ibn Ibrahim ibn ̓Abdul-Rahmān ibn ̓Auwf, który zawsze rozpoczynał rozmowę od
grania na flecie.
Imam al-Haramayn wspomniał w
al-Nihaya (jedna z najbardziej znanych islamskich historiografii) , iż
wiarygodni biografowie zrelacjonowali: „Abdullah ibn al-Zubair (niech Bóg
będzie z niego zadowolony) posiadał niewolnice, które grały na flecie. Pewnego
razu ibn ‘Umar wszedł do niego, kiedy ów słuchał dźwięków fletu. Ibn ‘Umar
zapytał: ‘O towarzyszu posłańca Boga! Cóż to jest?’ Abdullah ibn Zubair
podał mu flet, a kiedy ibn ‘Umar przyjrzał mu się z bliska, zapytał: ‘Czy to
jest syryjski flet?’ Ibn Zubair odpowiedział: ‘Używa się go dla
zachowania równowagi umysłowej’.
Późniejsi
uczeni, którzy uznawali dopuszczalność muzyki to Ibn Hazm oraz niektórzy ze szkoły szafickiej tacy jak abu
Ishāq al-Shirāzi, al-Mawardī, al-Rawianī, abu Mansōral-Bughdādi, al-Rafı̓ī,
al-Ghazālī, Abū al-Fadl al-Qisrānī, imām 'Ezzal-Din ibn 'abd al-Salām, Sheikh
al-Islām,Taqi al-Din ibn Daqīq oraz uczony ze szkoły hanafickiej - 'Abd al-Ghāni al-Nablusi.
Uczeni, którzy napisali prace
dotyczące akceptacji muzyki to m.in. : Ibn
Hazim al-Zāhirī, który w swoim traktacie wyraża opinię na temat słuchania
muzyki, Ibn al-Qaysarānī w swej książce „Al-Sima”, al-Adfuwī w „Al-Imta' bi
Ahkam al-Sima”, a także uczony prawa malikickiego - Abu al-Mawahib al-Shadhlī w
pracy pt. „Farh al-Asma̓ bi Rakhs al-Sima”.
Cytaty zezwalające na muzykę:
Al-Ghazali (niech Allah będzie
dla niego miłosierny) w swej pracy „Badanie islamu” rzekł:
„Rozrywka pomaga przezwyciężyć
stres. Tylko prorocy (pokój niech będzie z nimi) mogą znieść wielkie trudności
i powagę różnych sytuacji. Rozrywka jest lekiem na takie choroby i dolegliwości
jak zmęczenie i niepokój, a więc powinna być dozwolona. Ale jej nadmiar może
być szkodliwy, tak samo jak przedawkowanie każdego lekarstwa. Tak więc, jeżeli
jest ona używana w dobrym celu, to staje się aktem pobożności, przybliżającym
wiernego do Allah. Dzieje się tak nawet w przypadku, gdy muzyka i śpiew nie
pobudzają czyjegoś serca ku duchowemu rozwojowi – do którego powinno się dążyć
– ale są traktowane wyłącznie jako element uzyskania przyjemności i odpoczynku.
Nie ma wątpliwości, iż to jednak wskazuje na niewielkie oddalenie się od
perfekcji, jako że doskonałym człowiekiem jest ten, którego dusza nie
potrzebuje do odpoczynku niczego i nikogo innego oprócz Boga. Ale ten, kto po
mistrzowsku radzi sobie ze sprawami duchowymi i stara się je skierować na drogę
prawdy wie, że tego rodzaju rozrywka jest niezbędna dla wytchnienia”. (Ożywienie
nauk religijnych, al-Ghazali 2/226)
Al-'Izz ibn '̓Abd al-Salām powiedział, że śpiew – z
akompaniamentem muzycznym lub bez – może być środkiem na poprawę kondycji
serca. Pisał on:
„Leczenie serca odbywa się dzięki
czynnikom zewnętrznym. Jego stan poprawia się dzięki słuchaniu Koranu, przez
nawoływanie, wspominanie Boga w wygłaszanych kazaniach, poprzez przywoływanie w
pamięci obrazu dosiadającego wielbłąda jeźdźca i jego śpiewu, poprzez śpiew,
któremu towarzyszą różnego rodzaju instrumenty, na przykład flet. Jeśli
słuchacz tego instrumentu czerpie z tego pozytywne efekty, nie popełnia grzechu,
natomiast sam odrzuca słuchanie muzyki, która pod względem religijnym budzi
kontrowersje”.
Szejch
ibn al-Qammah
powiedział: szejcha Ezz al-Din ibn ̓Abd al-Salām zapytano o dopuszczalność używania
różnego rodzaju instrumentów muzycznych, a on odpowiedział: ‘Są one
dozwolone’. Natomiast szejch Sharfal-din al-Tilmisānī dodał: ‘On
ma na myśli to, że nie ma autentycznego dowodu w sunnie na zakaz instrumentów’.
Al-Sheikh ̓Izz al-Din, usłyszawszy te słowa, powtórzył: ‘Oznacza to, że są
dozwolone’. (Al-Tag wa al-Iklil, uczony szkoły malikickiej, al-'Abdary (2/62),
wydrukowano w Dar al-Fikr).
Al-Qurtubi przekazał opinię al-Qushayrīego
zawartą w al-Jami li-Ahkamal-Qur'an: na instrumentach muzycznych grano w
obecności Proroka (pokój z nim), podczas jego wjazdu do Medyny. Abu Bakr chciał
przerwać grę, ale Prorok go powstrzymał, mówiąc: ‘Niech grają! Pokażmy
żydom, że nasza religia jest wszechstronna’. W czasie tego wydarzenia
kobiety grały na bębnach i śpiewały: ‘Jesteśmy córkami Nadżara! Jak
wspaniale jest mieć w Muhammadzie sąsiada!’.
Al-Qurtubi powiedział, że było
przyjęte, iż uderzanie w bębny podczas obrządków weselnych było podobne do
grania na duff (tamburyn) oraz do dżwięku innych instrumentów, zwyczajowo
używanych do ogłaszania czyichś zaślubin. Używanie ich przy takich okazjach
jest dozwolone, pod warunkiem, że towarzyszą im pieśni, które nie zawierają
nieprzyzwoitych słów. (Tafsir al-Qurtubi, 14/54)
Al-Shawkani w swojej książce
„Nail al-Awtar”, w rozdziale poświęconym muzyce wymienił opinie przeciwko
instrumentom muzycznym, cytując hadis: „Wszystko, co stanowi rozrywkę jest próżnością, za wyjątkiem trzech rzeczy:
tresowania konia, strzelania z łuku i flirtowania ze swoją żoną” oraz
opinie przychylające się do nich, powołując się na al-Ghazalego, który,
odnosząc się do tego hadisu, powiedział: „Użycie słowa ‘próżność’ nie
wskazuje na zakaz rozrywki, ale raczej na brak pożytku, który można było w niej
odnaleźć”
Al-Shawkani zgodził się: „Jest
to prawidłowa odpowiedź, ponieważ to, co wydaje się zbyteczne, może należeć do
kategorii rzeczy dozwolonych”.
Wymienił
on też inne dowody dotyczące tego tematu, m.in. opowieść o kobiecie, która po
szczęśliwym powrocie Proroka (pokój z nim) z jednej z bitew, złożyła przyrzeczenie,
że będzie przed nim grać na instrumencie zwanym duff. Prorok zezwolił jej na
wypełnianie tej przysięgi. Zgodnie z narracją Buraidhy (niech Allah będzie z
niego zadowolony), hadis ten został zrelacjonowany i uznany za autentyczny
przez al-Tirmidhiego. A więc zgoda Proroka wskazuje na to, że używanie
wymienionego w hadisie instrumentu nie jest zabronione. Al-Shawkani odwołuje
się do swej rozprawy naukowej zatytułowanej „Ibtal Da̓ wa al-Ijma̕ ̕alaTahrim
Mutlaq al-Sam̓a.” [Nail al-Aw tar (8/118)].
Ibn
Hazim
powiedział: Wysłannik Boga rzekł: „Każdy czyn jest związany z intencją i
każdemu będzie odpłacone ze względu na intencję”. Tak więc, ktokolwiek
słucha muzyki w celu uczynienia czegoś złego, jest niemoralny i to się tyczy
także wszystkiego, co nie jest związane ze śpiewaniem. A jeśli ktokolwiek
słucha muzyki w nadziei umocnienia się w posłuszeństwie wobec Boga oraz
motywuje go ona do pobożnych, dobrych czynów, ten postępuje właściwie, a jego
czyny są prawe. Natomiast kto nie zamierza wykazywać się posłuszeństwem ani
nieposłuszeństwem, jego bierność zostanie mu wybaczona, podobnie jak osobie,
która zażywa relaksu spacerując po ogrodzie lub przesiaduje na progu swojego
domu” (Ibn Hazim, Al-Mahlai, 7/567).
Z
powyższego wynika, że śpiew, zarówno przy akompaniamencie muzycznym czy bez
niego, był tematem dysput uczonych już od początku nastania religii islamu,
przy czym w pewnych punktach różnili się
oni między sobą, podczas gdy w innych panowała między nimi zgodność.
Kwestie,
w których się zgadzali to:
1.
Zakaz śpiewu pieśni, które
zawierałyby w swej treści niewiarę lub zachęcałyby do nieposłuszeństwa. Śpiew
to jest zwykła mowa, jeśli jest dobra, to jest dozwolona, a jeśli jest
odrażająca, to jest zabroniona. Pomyśl zatem, jakie daje wrażenie w połączeniu
z rytmem i melodią?
2.
Każda forma śpiewu bez
akompaniamentu jest dozwolona. Tutaj wymienia się przede wszystkim pieśni
tradycyjne, wchodzące w skład folkloru, śpiewane bez podkładu muzycznego, a ich
treści nie działają pobudzająco. Można je wykonywać przy okazji wesel,
przybycia gości, w czasie świąt i tym podobnych.
Przychylamy
się do tezy, która zezwala na używanie i słuchanie muzyki pod warunkiem, iż nie
absorbuje ona i nie odciąga uwagi od pamiętania o Bogu, nie prowadzi do
zepsucia moralnego oraz nie łamie nakazów islamu. Na podstawie tych wytycznych
należy dokonywać wyboru muzyki, której chcemy słuchać.
Opieramy
swoją opinię na fakcie, iż w Koranie ani sunnie nie ma wyraźnie sprecyzowanego
zakazu słuchania śpiewu przy akompaniamencie instrumentów muzycznych. Czysta
natura człowieka odnajduje przyjemność i czerpie radość z odpowiedniej muzyki.
Uważa
się, że miłość człowieka do sprawiającej przyjemność muzyki poprzedza nawet
stworzenie Adama, kiedy to Allah zebrał jego potomstwo, obdarzył go
świadomością i zapytał: „Czyż nie jestem waszym Panem?”. Pytanie Boga
zadane jest tutaj w typowo ludzkim duchu zamiłowania i doceniania miłych uszom
melodii. Teza ta jest najbardziej zgodna z obecnymi czasami.
Musimy
tu jednak położyć nacisk na kilka punktów:
1. *Pozwolenie na wybór i podążanie
za opinią jednej z wielu różnych szkół prawnych oraz imamów.
W
prawie islamskim rozróżnia się dwie kategorie spraw. Pierwsze dotyczą kwestii,
co do których istnieje konsensus (zgoda) uczonych, uzyskany dzięki
niepodważalnym dowodom lub uzgodnienia tego z ogółem społeczeństwa i dojściu do
wspólnego porozumienia. Sprawy te nie podlegają dyskusji, ponieważ stanowią
tożsamość islamu a sprzeniewierzanie się tym regułom jest równoznaczne z
naruszaniem stałych, religijnych zasad. Drugie zaś sprawy obracają się wokół
tematów wobec których wciąż żywe są dyskusje uczonych, a konsensus nie został
jeszcze osiągnięty. Islam podchodzi do tych spraw w sposób wszechstronny, a
otwarta debata jest niejako miłosierdziem dla wiernych, gdyż mogą oni podążyć
za opinią, która im najbardziej odpowiada.
2.
*Sprzeciw nie powinien być obecny
w kwestiach, w których istnieje różnorodność opinii.
Al-Suyuti
w ‘al-Ashabah wa al-Nadhir’ wspomina: „Sprzeciw jest zastrzeżony dla spraw, co
do których panuje zgodność i co jest traktowane jako wymóg, nie zaś dla spraw, w których istnieje różnica
zdań. Oznacza to, że uczeni z jednej szkoły prawnej nie mogą odrzucić opinii
uczonych z innych szkół, jeśli chodzi o tematy kontrowersyjne.
3
*Rozróżnienie dotyczące ograniczeń
prawa, orzeczeń sądowych oraz ostrożności religijnej.
Religijne
środki ostrożności spełniają i wykraczają poza granice orzeczeń sądowych. Osoba
uprawniona może przestrzegać surowszych postanowień sądu z korzyścią dla tych
mniej rygorystycznych, co jest jednak dozwolone z powodu możliwości bycia
ostrożnym w sprawach religii. Nie oznacza to, że sposób ten muszą praktykować
inni jako legalnie obowiązujący, bo gdyby tak robili, to zakazaliby tego, co
Bóg uczynił dozwolonym. Co więcej, kwestia problematyczna, wciąż podlegająca
dyskusji uczonych nie może być traktowana jako sprawa, na temat której istnieje
ostateczne orzeczenie sądowe i konsensus uczonych. To by bowiem otworzyło drogę
do innowacji i ograniczenia tych rzeczy, co do których Bóg oraz Jego Prorok
pozostawili dowolność. Muzułmanin, podejmując dyskusję, musi przestrzegać
etykiety i brać przykład ze swoich bogobojnych poprzedników, zmagających się z
podobnymi, spornymi kwestiami.
4.
Autorytet, jakim cieszy się osoba
sprawująca nad kimś opiekę, pozwala jej na wybór opinii najbardziej służącej
jej interesom oraz tych, o których się troszczy.
Wiemy,
że każdy jest czyimś opiekunem, ale ta odpowiedzialność i autorytet ma dwie
strony medalu. Prawo islamu sprawowanie opieki uczyniło zależnym od interesów
tych, którzy się pod nią znajdowali. Zatem, kiedy opiekun dokonuje wyboru na
temat kwestii opartej na idżtihadzie (wysiłek umysłowy, pojmowany w prawie
islamu jako zdolność interpretacji jego przepisów), powinien wybrać tą, która
jest najbardziej dla niego korzystna. Ma on tym samym prawo do zobowiązania
tych, nad którymi sprawuje opiekę, do podążania za tą samą opinią.
Decyzje
·
Jest dozwolone śpiewać piosenki
przy akompaniamencie keybordu, według sposobu wymienionego w omawianej powyżej
kwestii.
·
Muzułmanin nie powinien oskarżać
innych współwyznawców o sprzeniewierzanie się prawu islamu, dotyczących spraw,
w których istnieje różnorodność opinii.
·
Muzułmanin musi przestrzegać
zasad panujących podczas debat i dyskusji. Nie może zaprzeczać stanowiskom
szkół prawnych, według opinii których postępowali liczni uczeni posiadający
obszerną wiedzę, obawiający się Boga, zachowujący ostrożność w sprawach
dotyczących religii i postępujących za przykładem Proroka Muhammada (pokój z
nim).
Dar al-Ifta-al-Misrrija
Tłumaczenie z angielskiego: Anna Mariyam
